|
|
 Սիմոն
Զաւարեան
1866 -
28
Հոկտեմբեր
1913
Սիմոն
Զաւարեանը
ծնած
էր
1866թ.
լեռնային
եւ
անտառոտ
Լոռիի
Այգեհատ
գիւղը:
Այգեհատ
գիւղի
բնակիչները
գրեթէ
ամէնքը
ազնուական
տոհմերէ
սերած
էին:
Ազնուական
էր
նաեւ
Զաւարեան
ընտանիքը:
Տարրական
կրթութիւնը
գիւղը
ստանալէ
ետք,
Սիմոնը,
հազիւ
7-8
տարեկան
կը
տարուի
Թիֆլիս,
ուր
նախապատրաստուելով`
կը
մտնէ
պետական
ռէալական
դպրոցը
եւ
յաջողութեամբ
կ'աւարտէ:
Ապա
կը
մեկնի
Մոսկու,
ուր
կը
մտնէ
նշանաւոր
«Բեդրովքա»
Գիւղատնտեսկան
Ճեմարանը,
ուր
կ'աւարտէ
1890-ին
առաջին
կարգի
մրցանակով:
Անոր
կ'առաջարկեն
մնալ
Ճեմարան,
իբրեւ
դասախօս,
բայց
ան
չի
համաձայնիր
եւ
կը
վերադառնայ
Կովկաս:
1881-ին,
Ռուսաստանը
կը
թեւակոխէր
հետաշրջական-բռնակալական
մռայլ
շրջան
մը:
Կատաղի
պայքար
կը
սկսի
արմատական
մտաւորականութեան
եւ
յատկապէս,
«Նարոտնայա
Վելիա»
մարտական
կազմակերպութեան
դէմ:
Ահա
այս
շրջանին,
աշակերտական,
ապա
ուսանողական
աթոռների
վրայ,
կը
մշակուէր
Զաւարեանի
միտքն
ու
հասարակական-բարոյական
նկարագիրը:
Թիֆլիսի
մէջ
արդէն,
ան
կը
մտն
է
աշակերտական
ինքնազարգացման
խմբակներու
եւ
«Նարոտնայա
Վոլիա»-ի
շրջանակի
մէջ`
թէ
միջազգային
եւ
թէ,
մանաւանդ,
հայկական
խմբակներու
մէջ:
Երբ
Մոսկու
տեղափոխուեցաւ,
Զաւարեանը
արդէն
տոգորուած
էր
հայկական
ազգասիրական
գաղափարներով
ու
զգացումներով:
Մոսկու
հայ
ուսանողութիւնը
այդ
ժամանակ
եռուզեռի
մէջ
էր:
Այնտեղ
էին
Ռոստոմը,
Աւ.
Ահարոնեանը
Հայր
Աբրահամը,
Մ.
Շաթիրեանը,
Տէր-Գրիգորեան
եղբայրները,
Քրիստափորը
եւ
ուրիշներ,
որոնք
տարուած
էին
հայրենասիրական
գաղափարներով
եւ
անմիջական
յարաբերութիւններու
մէջ
էին
Թիֆլիսի
մտավորականութեան
եւ
երիտասարդական
խումբերու
հետ:
Ճեմարանը
աւարտելէ
ետք,
1890-ի
ամառը
Զաւարեանը
վերադարձաւ
Թիֆլիս:
Այստեղ
արդէն
կը
նախապատրաստուէր
Հ.Յ.Դաշնակցութեան
կազմակերպութիւնը:
Զաւարեանը
գործօն
մասնակցութիւն
ունեցաւ
հիմնադիր
ժողովներուն
մէջ
եւ
ընտրուեցաւ
Հ.Յ.Դաշնակցութեան
առաջին
ղեկավար
մարմնի`
Կեդրոնական
Վարչութեան
անդամ:
Հիմնադիր
ժողովէն
ետք,
Հ.Յ.Դ.
Կեդրոնի
որոշումով,
գործիչ
ուժերը
ցրուեցան
զանազան
շրջաններ:
Զաւարեանը,
Յովսեփ
Արղութեանի
հետ,
անցաւ
Տրապիզոն
ազգային
վարժարանի
տնօրէնի
պաշտօնով:
Տրապիզոնի
մէջ,
սակայն,
ան
երկար
չկարողացաւ
մնալ.
Մի
քանի
ամիս
անցած
թուրք
կառավարութիւնը
ձեռբակալեց
Զաւարեանի
եւ
Արղութեանին,
որպես
յեղափոխականներ,
եւ
Զաւարեանին
յանձնեց
դատարանի:
Դատի
միջոցին
Զաւարեանը
յանդուգն
պաշտպանողական
ճառ
մը
արտասանեց`
խարազանելով
Սուլթանի
նեխած
վարչաձեւը:
Հետեւանքը
եղաւ
չորս
տարուայ
բերդարգելութեան
դատավճիռը:
Քիչ
ետք,
սակայն,
ռուսական
դեսպանի
միջամտութեամբ,
Զաւարեանն
ու
Արղութեանը
փոխադրուեցան
Ռուսաստան
ու
ռուս
կառավարութեան
կողմէ
աքսորուուեցան
Պեսարապիա,
ուր
աքսորուած
էր
նաեւ
Քրիստափորը:
Այստեղ
Քրիստափորը,
Զաւարեանը
եւ
Արղութեանը
երեքով
աշխատեցան
Հ.Յ.Դաշնակցութեան
ծրագրի
նախագիծի
պատրաստման
վրայ:
Աքսորէ
վերադառնալէ
ետք,
1892-ին,
Զաւարեանը
մասնակցեցաւ
Հ.Յ.Դաշնակցութեան
առաջին
Ընդհանուր
Ժողովին
եւ
Քրիստափոր
ու
Ռոստոմի
հետ
մշակեց
կուսակցութեան
ծրագիր-կանոնագիրը:
Այնուհետեւ
մինչեւ
1902թ.,
Զաւարեանը
մնաց
Թիֆլիս,
իբրեւ
Հ.Յ.Դաշնակցութեան
Բիւրոյի
անդամ
ու
կուսակցութեան
ղեկավար
ուժերէն
մէկը:
1902թ-ի
գարնանը,
երբ
Քրիստափորը
«Փոթորիկ»-ի
գործերով
մեկնած
էր
Ռուսաստան,
անոր
տեղը
Ժընեւ
անցաւ
Զաւարեանը,
իբրեւ
«Դրօշակ»-ի
խմբագրութեան
անդամ`
Ակնունիի
եւ
Վարանդեանի
հետ:
Եւ
մէկ
ու
կէս
տարիէ
աւելի
վարեց
«Դրօշակ»-ի
խմբագրութիւնը
ու
կուսակցութեան
արտասահմանի
գործերը,
մինչեւ
որ
1903-ի
ամռան
Քրիստափորը
վերադարձաւ
Ժընեւ:
Երրորդ
Ընդհանուր
Ժողովէն
ետք,
որ
գումարուեցաւ
1904թ-ին,
Սոֆիա,
կուսակցութեան
որոշումով,
Զաւարեանը
անցաւ
Կիլիկիա
Խանասորայ
Վարդանի
հետ:
Զաւարեանը
ինքն
ալ
երկար
չկարողացաւ
մնալ
Կիլիկիա:
Ռուսաստանի
յեղափոխական
դէպքերը
հարկադրեցին
զինք
վերադառնալ
Կովկաս,
ուր
կրկին
նետուեցաւ
կուսակցական
աշխատանքի
մէջ:
1906թ-ին
նախագահ
ընտրուեցաւ
Էջմիածնի
Ազգային
Կեդրոնական
Ժողովին,
որու
մէջ
Դաշնակցութիւնը
գլխաւոր
բեմախօսն
էր:
1908-ին,
Օսմանեան
Սահմանադրութեան
հռչակումէն
ետք,
երբ
Կովկասի
մէջ
ծայր
տուին
հալածանքները
Դաշնակցութեան
դէմ,
Զաւարեանը
անցաւ
Պոլիս,
ուր
գործեց
իբրեւ
Հ.Յ.Դաշնակցութեան
ղեկավար
ուժերէն
մէկը:
1911թ.
ամառը
Զաւարեանը
մասնակցեցաւ
Հ.Յ.Դ.
Վեցերորդ
Ընդհ.Ժողովին,
Պոլիս:
Ընդհանուր
Ժողովէն
ետք
Զաւարեանը
մնաց
Պոլիս
որպէս
Բիւրոյի
անդամ,
եւ
կ'ապրէր
Եսայեան
Վարժարանի
ուսուչական
պաշտոնէն
ստացած
համեստ
ռոճիկով`
դպրոցէն
դուրս
իր
ամբողջ
ժամանակն
ու
եռանդը
նուիրելով
կուսակցութեան
եւ
հասարակական
գրոծունէութեան:
Եւ
օր
մը,
1913թ.
Հոկտ.
15/28-ին,
բնակարանէն
«Ազատամարտ»-ի
խմբագրատուն
երթալու
ժամանակ,
Աշխատանքի
Տան
առջեւ,
ինկաւ
ուշաթափ`
փչելով
վերջին
շունչը:
Զաւարեանի
աճիւնը
թաղուեցաւ
Խոճիվանքի
գերեզմանատան
մէջ,
Թիֆլիս:
* * * * *
|
